|
Üç Kız Bir Ana
(Bir Halk Türküsü Öyküsü)
siz
hiç,
bir türkü dinlerken
ağlamak,
yana yana ağlamak
istediniz mi?
KIZILAY’A YÜRÜYÜŞ
Bir yandan Kızılay’a doğru yürüyorum, bir yandan da
“Üç Kız Bir Ana”yı dinliyorum ve dayanamayıp arıyorum:
- Sabahattin yaa, muayenehaneden çıktığımdan beri “Üç
Kız Bir Ana”yı dinliyorum; dokunsan ağlayacağım, keşke sana da
dinletebilseydim.
- Ne kadar buruktur onun sözleri, ezgisi; n’olmuştur
da bu üç kızla anası bir dama çıkmış, yana yana ağlamaktadırlar?
- Biraz Güvenpark’ta oturalım mı?
** ** **
GÜVENPARK’TA
Hayatımın heykelinin dibinde oturuyoruz Sabahattin
Sürmen’le. Hayat sel olmuş, akıp gidiyor. Herkes tutunacak, canını
kurtaracak bir dal ararken kimse kimsenin halini görmüyor.
Bu telaşta kimin uğrunda türküler;
“ortada çukur var”ken, herkes yandan geçip gidiyor.
- Bu bir Sarıkamış türküsü. Muzaffer Sarısözen
derlemişti, ama kaynak kişisi, ozanı Kurbani Kılıç. Bu türküyü kim
bilir nasıl bir ruh haliyle, nelere tanık olup da döktürmüştü.
- Atlayıp trene Kars’a gidelim mi? 1950’lerde
Muzaffer Sarısözen’in derlemeler için yaptığı yurt gezileri gibi,
biz de araya araya bulalım mı Kurbani’nin ailesini, dinleyelim mi
türkünün hikayesini?
O an istasyona gidebilir, Kars yaylalarına, Sarıkamış
yollarına, bir türkünün peşine düşebilirdik.
- Tamam, 9 Temmuz’dan sonra gidelim.
- Yaşasııın; muhteşem bir yolculuk olacak bu…
** ** **
AKŞAM
(ve soru işaretleri)
Akşam yana yana Kurbani Kılıç bilgileri arıyorum. Her
tarafta “Üç Kız Bir Ana”nın hangi albümlerde yer aldığının listesi,
ama “Kaynak Kişi”lik dışında yok, yok işte başka bir bilgisi.
Bilgi Kars’ta, ya da Edirne’de, ya da Çin’de; fark
eder mi? Her nerede ise oraya gidip öğrenmek ve dönüp bilgilendirmek
en güzeli değil mi?
Şimdiki gençlerin türkülerimiz, bu yurdun sesleri
hakkında ne kadar bilgisi var ki?
Nesilden nesile geçmesi gereken her türkünün bir
öyküsü varken, bu öykülerin de araştırılıp, gelecek nesillere kültür
mirası olarak bırakılması gerekmez mi?
Oto müzik seslerinden çıs-tak içi bomboş şarkılar
yerine, bu yurdun her köşesinden ezgilerin de yükselmesi paha
biçilmez bir kültür göstergesi değil mi?
Herkesin dibi delik bile olsa plastik kovasını bu
çağlayana daldırıp, çatlamış topraklara su taşıması gerekmez mi?
“Hey Onbeşli Onbeşli” türküsünü çoğumuz düğünlerden
biliriz. Neşe içinde oynar, keyifle söyleriz.
Ama çok azımız bu türkünün yanık, hüzünlü öyküsünü,
bunun bir düğün şarkısı değil, bir “ağıt” olduğunu
biliriz.
Hey onbeşli onbeşli
Tokat yolları taşlı
Onbeşliler gidiyor
Kızların gözü yaşlı
…
diye keyifle söyleyen kaçımıza anlatılmıştır: 1. Dünya Savaşı’nda Tokat’ın Tahtaoba Köyü’nden
Hüseyin ile Hediye’nin sevdası, “Onbeşli”nin askere çağrılan 1315 doğumlular olduğu,
Yemen ellerine giden 1315’li Hüseyin’den bir daha haber alınamayınca
Hediye’nin 61 yaşındaki zengin tüccar Emin Efendi’yle evlendirilişi,
Emin Efendi’nin bir sene sonra ölüşü, Hediye’nin başına gelenler ve
sekiz sene sonra Hüseyin Yemen’den geri döndüğünde Hediye’nin
yerinde esen yelleri?
Ya meraklısı dışında kaç kişi bilir Çanakkale
Boğazı'nda batan Dumlupınar Denizaltısı’nda içilen son sigaranın
“Ah Bir Ataş Ver”ini?
Yine Huriye’ye, yani Misket Kız’a ağıt “Ankara
Misketi"ni,
zalim Gürcü Beyi’nin korkulu rüyası Hekimoğlu’nun
aynalı tüfeğini,
Debreli Hasan’ın, yolunu kestiği gencin evleneceğini
öğrendiğinde düğün parası verişini?
Neden derslerde okutulmaz türkülerimiz ve öyküleri;
bu ülkenin asıl ezgileri, gerçek zenginlikleri?
** ** **
Kemanını dinlemeye doyamadığım, eğri dişlerine tel
takıp “telli turna”ya dönüştürdüğüm konservatuvar öğrencisi sevgili Bensu Ünsal’ın babası Abidin Ünsal da sazını dinlemeye doyamadığım
bir üst düzey bürokrat. Halk müziği kültürü son derece derin bir
gönül insanı.
Böyle ruhun bedene sığmadığı bir akşamda, Kurbani bir
de ona sorulmaz mıydı?
- Abidin Bey; bu saatte rahatsız ettim ama sabahtan
beri “Üç Kız Bir Ana”yı dinliyorum; hiçbir ortamda bu türkünün
öyküsü ve Kurbani Kılıç hakkında bilgi yok, Sizin bu türkünün öyküsü
ve ozanı Kurbani’yle ilgili bilginiz var mı? Biz on güne kadar trene
atlayıp Sarıkamış’a Kurbani’nin ailesini aramaya gideceğiz.
- Kurbani’nin oğlu çok iyi arkadaşım ve Ankara’da
yaşıyor.
- …! Hemen gidebilir miyiz?
- Hemen arıyorum…
Ve ertesi akşam sazımızla sözümüzle muayenehanemde
buluşmaya karar veriyoruz.
Yine telefona sarılıyorum:
- Sabahattin, hani Kurbani’nin ailesini aramak için
Kars’a gidecektik ya;
yarın Kars yani Kurbani’nin oğlu buraya geliyor.
- …!
** ** **
3 TEMMUZ 2008 AKŞAMI
Bir bekleme salonu. Gündüz çocuk hastaların beklediği
koltukta bir oğul - sazıyla sözüyle Kurbani Kılıç’ın oğlu Ali Feza
Kılıç - oturuyor; Sabahattin, Abidin ve ben de karşısında.
Yani üç baba, bir oğuldan hem öykü hem de saz
dinliyoruz doya doya.
Türk Halk Müziği’nin ne efsane isimlerini tanımış Ali
Feza Kılıç anlatıyor babası Kurbani’yi ve “Üç Kız Bir Ana”yı.
“Üç Kız Bir Ana”nın ve Kurbani’nin
öyküsü:
Bin dokuz yüz kırklı yılların sonları;
Kars’ın Sarıkamış ilçesinin Iğdır Köyü.
Her sene temmuz ayında bütün köy halkı iki aylığına
yaylaya göç eder. Büyük ve küçük baş hayvanlarıyla, çadırları,
kovanları, kazanları, kızanları, ocaklarıyla, yolda yemek için
hazırlanmış katmeri, peyniri, ketesiyle muhteşem bir göçtür bu. Bu
yiyecekler yolda rastlanılanlara da ikram edilir. Varılan gece büyük
bir ateş yakılıp, halay çekilir.
Kekikli otlarla beslenen, çevresi nane kokan sulardan
içen hayvanlardan sağılan sütten, peynir, çökelek, kaymak, yoğurt
yapılırken, kırpılan koyunlardan da yün elde edilir.
Şehirlinin hayatından çok farklıdır yayla hayatı, gün
ışığında hep iş vardır yaylada. Sabah 4’te kalkılır, akşam 8
olduğunda idare lambaları söndürülmüş, herkes yer yataklarında
uykudadır. Ertesi gün de sırtlarında Sazak Yeli, sac ekmeği
pişirmekten, hayvan otlatmaya, kışlık erzak oluşturmaktan, yeşillik
toplayıp kurutmaya - tadına doyulmaz bir çalışma vardır.
Tabii türküler de vazgeçilmezlerindendir yaylanın.
Güneş, Güneş gibiyken gündüzlerinde, Ay da Ay gibidir
yayla gecelerinde,
türküler de türkü gibiyken Iğdır Köyü’nün
yükseklerinde.
1 Temmuz 1923’te, Kurban Bayramı’nda doğmuş Kurbani
Kılıç da köyün türkü yakanlarındandır.
Önceleri, “Süsem Sümbül Bitirmişem”:
Aman gızlar yar
muhannet
Gökyüzüde halı
O mehi cemalı
Soldurur meni
…
gibi Azeri tarzda türküler üretirken, türkü
yolculuğuna Sarıkamış havalı türküleriyle devam etmiştir.
Baba İbrahim Kılıç, Anne Adile Kılıç ve 9 kardeşiyle
göçerler yaylaya.
Günümüzde yaylaya gidenler oldukça azalırken, o
yıllarda yazın kimse kalmaz köyün taş üstüne taş konmuş hanelerinde.
Hane reisleri arada köye dönse de, çoluk çocuk yaylaya gitmek
yaşamsal bir zorunluluktur o devirde.
Köylülerinden bir hane reisi hastalanır o yaz. Üç
kızı ve karısıyla yaylaya gidemeyecektir, ama yaylaya da
gidilmelidir.
“Siz gidin…” der anaya. “Ben burada kalır, kendime
bakarım; sizin dönüş yolunuzu gözlerim - ama ben gidemeyeceğim…”
Er kişinin sözü buyruktur. Üç kız, bir ana düşerler
yayla yollarına. Akılları bir yaz boyu göremeyecekleri, köyde bir
başına yaşayacak kocada - babalarında kala kala, giderler suları buz
gibi yaylalara.
İmece usulüdür yaylada hayat. Hab olayında kertli
çubuklarla ölçülen sütler birbirine ödünç verilir. Herkes yardım
eder üç kız ve anasına.
Derken güz gelmeden, Alem Yeli esmeden, Iğdır Köyü’ne
dönüş vakti gelir.
Döndüklerinde üç kız, bir anayı büyük acı
beklemektedir. Dönmelerine çok az kalana kadar idare etmiş baba son
nefesini tüketmiştir.
Yaylasından inmiş köy yolunu tutmuş üç kız, bir ana,
köylerine varıp, acı haberi duyunca, çıkıp dama,
“oooy, oyyy…” diye ağlamaktadırlar yana yana.
Köyün ozan delikanlısı Kurbani Kılıç da sokulmuştur
yanlarına;
üç kız bir ana ağlarken yana yana, gözyaşları
düşerken yanaklarına,
çanak tutmaktadır yüz yıllarca gönüllerden akacak bir
türkünün ilk damlalarına.
** ** **
SONRASI:
Kurbani, Ziraat Bankası’na girmiştir;
bu arada Ankara Radyosu’nda “Yurttan Sesler”i yapan,
bu ülkenin halk müziğine sonsuz gönül ve emek vermiş Muzaffer
Sarısözen Kurbani’yi de, Üç Kız Bir Ana’yı da keşfetmiştir.
Sarısözen’in 1950’deki 373 ezgi derlediği 14. derleme
gezisi - Kars ziyareti ertesi Kurbani’nin türküsünü derlemiş, 22
Mayıs 1951 tarihinde 1144 sıra numarası ile Ankara Radyosu Türk Halk
Müziği Repertuarına: “Yaylasından İnmişler” ismiyle kaydettirmiştir.
Bu arada oğlunun saz ile söz ile uğraşmasını
istemeyen o dönem yörenin söz sahibi isimlerinden, baba İbrahim
Kılıç da var gücüyle oğlunun bu gidişine engel olmaya çalışmaktadır.
Yıllar sonra bu öyküyü torunu Ali Kılıç’a: “onu
neredeyse vuracaktım” diye anlatacaktır.
Kurbani her şeyi bırakır; bir elinde sazı, gömlek
cebinde Yenice cigarası, alıp ailesini gelir Ankara’ya, Bahçelievler
1. Caddeye. Çok uzaklarda Sarıkamış, Iğdır Köyü, kekikli yaylalar,
gözü yaşlı ana - kızlar, yeni yaşamının başındadır.
Daha sonra Radyoevi’nde çok sevilir Kurbani. Muzaffer
Sarısözen’le başlayan radyo yolculuğu Nida Tüfekçi’yi tanımasıyla
devam eder.
Radyoda bu kadar sevilince, halasıyla Ankara’ya
göçmüş Ali Ekber Çiçek’i de alıp götürür ve Muzaffer Sarısözen ile
tanıştırır.
Daha sonra
“Haydar Haydar” gibi unutulmaz eserler bırakacak halk ozanı Ali Ekber Çiçek için de yepyeni bir dönem başlamaktadır.
Aşık Daimi de (İsmail Aydın), Kurbani’nin çok yakın
dostudur. Aşık Daimi’yi halk müziğine gönül vermişlerin hepsi bilse
bile, bir başka bin yılın çocukları kendisini Sezen Aksu’nun
söylediği Daimi eseri: “Ne Ağlarsın Benim Zülfü Siyahım” sayesinde
tanır.
Kurbani Kılıç 26 Nisan 1996 tarihinde, sazla, sözle,
aşkla geçmiş bir yaşamın ardından aramızdan ayrılmıştır.
** ** **
ŞELPE TADINDA BİR GECEDE
Bir türkünün peşinden koşarken, “ooof, offf” çekip
trenle Kars’a gidecekken, türkü gelip bizi bulmuştu.
Okyanus sığacak toprak havuza, bir damla daha
katılmasına neden olmuştu.
Ne yazarsam yazayım eksik kalacak bir “gönül”lü
yolculuğun daha bitiminde,
zeybeğimizin, tekemizin, kaşığımızın, horamızın,
barımızın, halayımızın, horonumuzun,
gelecek kuşaklara aktarılacak kültürel borcumuzun
bu ülkeye aşkımızın, coşkumuzun eksik olmaması
dilekleri
ve hep sevgilerimle…
düş hekimi yalçın ergir
http://www.ergir.com
7 temmuz 2008
düş hekimi belgeselleri:
http://www.ergir.com/belgeseller.htm
ali feza kılıç iletişim:
alifezakilic@yahoo.com.tr
(bu yazı PowerPoint Sunum
olarak
http://www.ergir.com/uckizbirana.htm adresinde bulunmaktadır)
|
